بیماری ایدز، علائم و راه های انتقال آن چیست؟
ایدز
بیش از سی سال از شناسایی اولین مورد ابتلا به ویروس اچ.ای.وی می گذرد. در ژوئن سال 1981در مجله “گزارش هفتگی ابتلا و مرگ و میر” آمریکا ،گزارش پنج مورد ذات الریه ناشی از پنومونی پنوموسایتیس کارینی در مردان همجنسگرا در کالیفرنیا منتشر شد. طی مدت کوتاهی، موارد مشابهی از شهرهای نیویورک و سانفرانسیسکو گزارش شد. پس از آن موارد فزایندهای نیز از ابتلای بزرگسالان به عفونت ها و سرطان های فرصت طلب نادر مشاهده شد.
ویژگی مشابه همه موارد، بروز نقص در سیستم ایمنی و ابتلا به عفونت هایی بود که در افراد دارای سیستم ایمنی سالم دیده نمی شود. به این ترتیب در پایان سال 1981 تعداد 189مورد بیماری با الگوی ابتلا به عفونتهای فرصت طلب از 15ایالت آمریکا به مرکز کنترل بیماریهای آمریکا گزارش شد که اغلب آنها را مردانی تشکیل می دادند که با مردان دیگر رابطه جنسی داشتند. با افزایش مورد بیماری در سال بعد، این سندرم در زنان و برخی گروههای جمعیتی خاص نظیر مصرف کنندگان تزریقی مواد و مبتلایان به هموفیلی نیز مشاهده شد. آنالیز یافته های جدید این فرضیه را مطرح کرد که عامل ایجاد کننده این بیماری یک عامل عفونی قابل انتقال از راه تماس جنسی یا خون است.
تاریخچه ایدز
در سال 1984، پژوهشگران ویروس جهش یافتهای را کشف کردند که امروزه به نام ویروس نقص ایمنی انسانی تیپ1) شناخته می شود و با ایدز ارتباط دارد. در سال 1986، پژوهشگران ویروس دیگری را کشف کردند به نام HIV-2 که 42درصد با HIV-1 همگنی دارد و بیماری زایی کمتری دارد. بر پایه توالی ژنتیک، ،دانشمندان به این نتیجه رسیده اند که منشا HIV-1 از شامپانزه های آفریقایی و منشا HIV-2 از میمون های نژاد سوتی منگابی آفریقایی است. اکنون با گذشت بیش از سی سال از آن تاریخ، عفونت HIV به صورت یک همه گیری جهانی در آمده و موارد ابتلای آن تقریبا از تمام کشورها گزارش شده است.
به دنبال گسترش جهانی این بیماری و شناخت عوامل و راههای انتقال آن، ایران نیز مصون نمانده و در سال 1365کمیت های فنی و اجرایی با شرکت استادان و کارشناسان دانشگاه علوم پزشکی تهران، سازمان انتقال خون و موسسه پاستور ایران تشکیل گردید تا اقدام به آزمایش خون اهدا کنندگان خون نماید.
در سال 1366 با مشاهده اولین مورد ایدز در ایران که کودکی 6 ساله بود و از طریق فاکتورهای انعقادی وارداتی مبتلا شده بود، در وزارت بهداشت کمیته ای تحت عنوان «کمیته کشوری مبارزه با ایدز » متشکل از هفت نفر تشکیل گردید و در اولین جلسه، غربالگری خون استفاده کنندگان از فاکتورهای انعقادی را با همکاری سازمان انتقال خون و بیمارستان امام خمینی تصویب نمود. سپس به منظور تعیین میزان شیوع، بیماریابی در این گروه انجام پذیرفت: گروههای پر خطر،معتادان، جوانان منحرف، بیماران مبتلا به بیماریهای آمیزشی، بیماران نیازمند به خون و فرآورده های خونی ،افرادی که تاکنون به علل مختلف چندین مرتبه خون گرفته اند و همسر و فرزندان افراد آلوده. از گروههای در خطر نیز رانندگان بین المللی، ملاحان ، خارجی هایی که بیش از سه ماه در کشور اقامت داشتهاند ،زندانیان و آوارگان در نظر گرفته شدند.
برنامه های معطوف به این بیماری مدت هاست که در دستور کار نظام پزشکی و بهداشت عمومی کشور ایران قرار گرفته است. ایدز در ایران نه تنها یک مساله پزشکی بلکه مشکلی اجتماعی و فرهنگی محسوب می شود. با توجه به خطر گسترش HIV در کشور و فقدان درمان موثر جهت ایدز، راههای اصلی مبارزه با این بیماری آموزش مسائل بهداشتی، شناخت راههای انتقال ویروس و پیشگیری هستند.
طبق اطلاعات ارائه شده از طرف اداره کنترل ایدز وزارت بهداشت ،درمان و آموزش پزشکی براساس آمار جمع آوری شده از دانشگاه های علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی، تا تاریخ اول فروردین سال 94 مجموعاً 29هزار و 414نفر افراد مبتلا به ایدز و اچ.آی.وی در کشور شناسایی شده اند که 88 درصد آنان را مردان و 12درصد را زنان تشکیل می دهند. از این تعداد، تاکنون 6990 نفر مبتلا به ایدز شناسایی شده و 6202 نفر از افراد مبتلا به ایدز فوت کرده اند. 6/45درصد از مبتلایان بهHIV که سن زمان شناسایی آنان مشخص بوده در گروه سنی 34–25سال قرار داشته که بالاترین نسبت در بین گروه های سنی را به خود اختصاص می دهند.
علائم ایدز
با تکثیر ویروس در بدن و کاهش قدرت سیستم دفاعی، به مرور زمان، بدن مستعد ابتلا به عفونت و سرطان هایی می شود که به طورمعمول در مردم عادی دیده نمی شود و در نهایت منجر به مرگ فردی می گردد. علائم آلودگی به ایدز بسیار پیچیده و دارای مراحل چندی است که الزاماً در همه افراد آلوده مشاهده نمی شود، این مراحل عبارت است از:
اولین علائم ایدز
عفونت اولیه
این مرحله چند هفته طول می کشد و به عنوان اولین علائم ایدز معمولاً با یک حالت آنفلوانزا که بلافاصله بعد از عفونت رخ میدهد همراه است. از این مرحله گاهی تحت عنوان سندرم شبه آنفلوانزا یاد میشود که علائمی نظیر تب، گلودرد، بزرگی غدد لنفاوی، درد مفاصل و عضلات، سردرد، ضعف و بیحالی، بی اشتهایی، تهوع و استفراغ، کاهش وزن، اسهال و گاهی دانه های جلدی و یا تظاهرات عصبی دارد. در حدود 20 درصد افراد، علائم مرحله اول به گونه ای است که به پزشک مراجعه می کنند ولی بیماری در این مرحله معمولاً تشخیص داده نمی شود و حتی تست آنتی بادی ضد HIV نیز ممکن است در این زمان منفی باشد.
مرحله نهفتگی بالینی
این مرحله در بیماران به طور متوسط 10 سال طول می کشد و فاقد هرگونه علامت بالینی است ولی ممکن است در مواردی مانند تورم غدد لنفاوی مشاهده شود. سطح HIV در خون محیطی بسیار پایین است ولی فرد مبتلا در این مرحله می تواند به عنوان عامل انتقال دهنده، ویروس عمل کند.
عوارض ظاهری ایدز
باگذشت زمان، سیستم ایمنی به سه علت عمده زیر توان خود را از دست می دهد:
- بافتها و غدد لنفاوی به دلیل سال ها مبارزه با ویروس آسیب می بینند.
- HIV جهش یافته و آلوده کنندگی آن تشدید شود.
- بدن توانایی جایگزینی سلول های T کمکی ازدست رفته را ندارد. در این مرحله نقص در سیستم ایمنی ایجاد شده و فرد به عفونت ها و یا سرطان های غیر معمول مبتلا می شود. با آسیب بیشتر سیستم ایمنی، بیماری به سمت بدتر شدن پیش می رود تا اینکه تشخیص ایدز مطرح میشود.
علائم ویروس ایدز
اصولا نشانه های ایدز، نشانه هایی هستند که در افراد دارای سیستم ایمنی سالم وجود ندارد. اکثر نشانه های ایدز در زمان بروز عفونت های ناشی از باکتری ها، ویروس ها، قارچ ها، یا انگل ها به وجود می آیند و معمولا به آسانی مهار نمی شوند. علائم ایدز عبارتند از : نداشتن انرژی ،کاهش وزن، تب و عرق، عفونت های قارچی پایدار یا مکرر، پوسته پوسته شدن بدن ،کاهش حافظه کوتاه مدت.
راه های انتقال ویروس ایدز
رابطه جنسی نامطمئن و حفاظت نشده
در این راه انتقال ویروس HIV از طریق مایع منی و ترشحات دستگاه تناسلی زنان منتقل می گردد. راه انتقال تماس جنسی معمول، تماس مقعدی و در مواردی روابط جنسی دهانی عنوان گردیده است. وجود بیماری های مقاربتی مثل سوزاک، سیفلیس و زخمهای دستگاه تناسلی خطر آلودگی را چند برابر خواهند کرد.
استفاده مشترک از سرنگ و سوزن آلوده جهت تزریق
این راه انتقال در بین معتادین تزریقی مواد مخدر اتفاق میافتد.
انتقال از طریق خون، فرآوردههای خونی وپیوند
این راه انتقال در اوایل دهه 1980در بین افراد مبتلا به هموفیلی مشاهده گردید ولی از سال 1987 به بعد، دیگر هیچ فرد مبتلا به هموفیلی در ایالات متحده به علت تزریق خون دچار عفونت HIV نشده است .در ایران نیز اولین موارد ابتلاء در افراد هموفیلی بود که با غربالگری خون ها و محصولات مورد استفاده توسط سازمان انتقال خون احتمال ابتلاء از طریق محصولات خونی به صفر رسیده است.
انتقال از مادر به جنین در داخل رحم و یاانتقال به کودک طی دوران شیردهی
اگر یک زن آلوده به HIV باردار شود،35% احتمال انتقال ویروس به نوزاد و آلوده شدن کودک وجود دارد هر ساله بیش از 700 هزار کودک از طریق مادر خود به HIV آلوده میشوند. نوزادان حدود 15% تا 20% طی مدت بارداری، 50% در زمان زایمان و 33% طی دوران شیرخواری آلودگی را دریافت می کنند به این شکل انتقال از مادر به کودک، انتقال عمودی نیز گفته می شود.
چه گروه هایی دچار ایدز می شوند؟
دریافت کنندگان خون و فرآوردههای خونی آلوده
جنینها و نوزادان مادران +HIV
معتادان تزریقی که از سرنگ و سوزن مشترک استفاده می کنند.
همسران و شرکای جنسی افراد مبتلا
افرادی که شرکای جنسی متعدد دارند.
زنان بدکاره
همجنسگرایان
افرادی که بهصورت دسته جمعی خالکوبی میکنند
مبتلایان به بیماریهای آمیزشی و زخم های تناسلی
کارکنان بهداشتی درمانی
رانندگان عبوری مرزها
متداول ترین خطرات جهت بیماران HIV مثبت با اختلالات روانی سخت و مزمن عبارت اند از:
فعالیتهای جنسی
افراد دچار اختلالات روانی مزمن و سخت از نظر جنسی فعال هستند و اغلب چندین شریک جنسی دارند. همچنین رفتارهای همجنس گرایانه، دوجنسی، تجاوز جنسی با تهدید و اجبار توسط دیگران،
فعالیت جنسی بعد از مصرف مواد، فعالیت جنسی با شریکان جنسی ناشناخته یا خودفروشی در بین این
بیماران نسبت به دیگر گروه ها رواج بیشتری دارد.
استفاده از مواد مخدر
تعداد قابل توجهی از افراد مبتلا به بیماری های روانی مزمن حدوداً 25 درصد سابقه تزریق مواد دارند. باید به این امر توجه داشت که این بیماران ممکن است در زمان ارزیابی سابقه تزریق مواد نداشته باشند، به همین دلیل اغلب سابقه تزریق مواد در آنان نادیده گرفته می شود. مطالعات نشان می دهد که بیماران روان پزشکی که ترکیبی از اختلالات شناخت هشده، سوء مصرف الکل یا دیگر اختلالات مواد را دارند در مقایسه با آنهایی که این اختلالات را ندارند، به میزان بالاتری به عفونت HIV مبتلا هستند حتی اگر سابقه تزریق مواد مخدر را نداشته باشند.
باید توجه داشت که این بیماران در دوره حاد علائم روانی ممکن است در رابطه جنسی ناایمن و مصرف
مواد درگیر شوند یا نشوند. ولی در هر حال نکته روان پزشکی کلیدی در رابطه با این گروه از بیماران این است
که به آنان باید استراتژی هایی آموزش داده شود تا کاهش آسیب را بیاموزند و پیامدهای منفی ادامه مصرف
الکل یا دارو را به حداقل برسانند
درمان دارویی این دسته از بیماران و قرار دادن آنان در گروه های حمایتی در مراکز روان پزشکی از دیگر
شیوه های مؤثری است که جهت تشویق بیماران HIV مثبت بدون علامت مورد استفاده قرار می گیرد تا
بتوانند رفتارهای پرخطر خود را تغییر داده و سلامت جسمی شان روان شناختی حفظ کنند.
مداخلات گروه درمانی جهت این گروه از بیماران می تواند جلوی بدتر شدن نشانه های روان پزشکی را بگیرد
و حس تعلق نسبت به جامعه ایجاد کرده و انزوای اجتماعی را کاهش دهد و هنجارهای ایمن را تقویت کرده،
نوع دوستی را تشویق کند و به بیماران احساسی از ارزشمندی و پیشرفت القا کند.
درمان ایدز
به طورکلی جهت درمان HIVدو فرضیه عمده وجود دارد.
1- حذف کامل ویروس از بدن فرد مبتلا که تاکنون محقق نشده است.
2- جلوگیری و یا کاهش سرعت تکثیر ویروس که در این زمینه داروهای مختلفی در بازار وجود دارد.
این دسته از داروها که عمل آنها آهسته کردن سرعت تکثیر و تولید HIV در بدن است باید تا آخر عمر
توسط فرد مبتلا مصرف شوند. در سری درمان های جدید درمان های ترکیبی دارویی جهت ویروس توصیه
می گردد.